dinsdag 8 december 2015

Boekverslag Turks Fruit

Turks Fruit - Jan Wolkers

 Algemene informatie

Titel:Turks fruit
Auteur: Jan Wolkers
Uitgeverij: Meulenhoff
Uitgegeven: 1969
Plaats: Amsterdam
Aantal pagina’s: 192
Oorspronkelijke taal: Nederlands
Genre: Psychologische roman
Thema: Liefde, scheiden, dood, eenzaamheid
Verfilmd: Ja (1973)



De auteur
Jan Hendrik Wolkers (Oegstgeest, 26 oktober 1925 - Westermient, 19 oktober 2007) groeide op in een streng gereformeerd gezin. Met zijn eerste vrouw kreeg hij drie kinderen van wie er een overleed. Met zijn derde vrouw kreeg hij nog een tweeling. Zowel zijn jeugd in Oegstgeest, zijn gereformeerde achtergrond en zijn grote liefde (zijn tweede vrouw Annemarie Nauta stond model voor Olga) als het verlies van zijn kind en nog vele andere gebeurtenissen uit zijn leven heeft hij verwerkt in zijn romans.
Wolkers debuteerde in 1961 op 32-jarige leeftijd met de verhalenbundel Serpentina's Petticoat. Tot dan was hij voornamelijk werkzaam als beeldend kunstenaar. Na zijn debuut volgden een stroom van romans en verhalen. Typisch Wolkers is de wijze waarop hij openhartig schrijft over seksualiteit, kunst, verrotting en dood. Zijn werk werd door een breed publiek gewaardeerd. Wolkers weigerde vrijwel alle oeuvreprijzen die men hem toekende, alleen in 1991 accepteert hij de Busken Huetprijs voor zijn bundel Tarzan in Arles. De sterk beeldende manier van schrijven noodde filmmakers uit om zijn werk te verfilmen. Verschillende romans waaronder Turks Fruit, Zomerhitte, Kort Amerikaansen Een roos van vlees zijn inmiddels verfilmd.
Tot het eind van zijn leven is Wolkers als beeldhouwer, schilder en schrijver actief gebleven, tot hij op 19 oktober 2007 op Texel overleed, het eiland waar hij sinds 1980 woonde.

Met de prachtige liefdesroman Turks fruit schreef Wolkers in 1969 zijn grootste succes
In 1973 werd Turks fruit verfilmd door Paul Verhoeven, met Rutger Hauer en Monique van de Ven in de hoofdrol. De film werd zelfs genomineerd voor een Oscar. Die kreeg het niet, wel werd Turks fruit in 1999 uitgeroepen tot de beste Nederlandse Film van de eeuw


Korte samenvatting

Het boek gaat over een ‘ik’-figuur, een beeldhouwer, en de relatie met zijn vrouw genaamd Olga. Tot op ongeveer tweederde van het boek krijgt de lezer te weten hoe het was gekomen dat Olga en hij uit elkaar zijn gegaan. Hiervoor beschreef hij alleen zijn hoogtepunten en herinneringen uit zijn relatie met haar. Zowel over gebeurtenissen voor hun scheiding, als nu hun scheiding. Steeds weer blijkt hoe gelukkig hij was met Olga. Het is een liefde die intens wordt beleefd en waar seks een grote rol in speelt. Er blijkt ook na hun scheiding dat andere vrouwen niet dat voor hem betekenen wat Olga voor hem is geweest. Olga was voor hem alles. Later wordt er dus bekend dat ze uit elkaar zijn gegaan na een incident op een zakendiner. Olga flirtte daar met een zakenrelatie, tot zichtbaar genoegen van haar moeder die haar huidige man maar een armoedzaaier en dus niks vindt. De ‘ik’-figuur geloofde zijn ogen niet en er volgden enkele pijnlijke momenten met als gevolg een scheiding. Olga trekt bij haar moeder in en de ‘ik’-figuur verliest alle invloed op Olga. Olga heeft nog een aantal relaties, maar ook voor haar leiden deze niet tot het grote geluk. Het boek eindigt met het ontdekken van een grote tumor bij Olga. Ze leeft alleen nog in het ziekenhuis en haar toestand verslechtert langzamerhand. Ze wordt blind, haar haar valt uit, ze wordt vergeetachtig en opvliegerig, mede door de medicijnen. De ‘ik’-figuur bezoekt haar zeer vaak en regelmatig. Hij koopt een pruik voor haar om haar proberen gelukkiger te maken en een keertje Turks fruit, de enige soort snoep die ze nog kan verdragen. Na een tijd sterft Olga, met haar handen op haar hoofd met pruik gedrukt. 


Recensie 1 

Snoepgoed voor alle leeftijden

Toen ik een jaar of acht was en voor het eerst oppasloos door mijn ouders thuis werd achtergelaten, besloot ik om lekker lang op te blijven. Tegen een uur of elf begon ik al te knikkebollen en zou zonder enige twijfel in slaap zijn gevallen als de omroepster niet een film zou hebben aangekondigd die absoluut niet geschikt werd geacht voor jeugdige kijkers. Ik wreef de slaap uit mijn ogen en ging er eens goed voor zitten.
Al bij de eerste scene, waarin een langharige man zwetend en bevend zat te foeteren tegen een foto van een naakte vrouw, begon ik te twijfelen of ik er goed aan deed de raad van de omroepster in de wind te slaan. Natuurlijk won de nieuwsgierigheid het van de opvoeding en zo zat ik vergezeld van aangename mondharmonicadeuntjes een avond lang geobsedeerd naar de borsten van Monique van de Ven te kijken.

Meer dan borsten en billen
Jaren later werd ik voor school geacht een leeslijst samen te stellen en opgejut door mijn herinneringen aan de schokkende beelden uit de film pronkte Jan Wolkers' Turks fruit fier bovenaan. Hoewel de aangedragen billen en borsten in dit boek me als jonge adolescent zeker niet vervelend voorkwamen, verbaasde ik me er na enige bladzijden over dat het boek waarachtig ook nog zoiets als een verhaallijn bezat, en wat een warm verhaal dat wel niet was. Toen ik het boek een krappe 200 bladzijden later dichtsloeg, realiseerde ik me dan ook dat de borsten van Monique van de Ven me flink in de luren hadden gelegd.

En nu weer zoveel jaren en herlezingen verder verbaas ik me in de verste verte niet meer over die verschillende percepties. Die tegenstelling van het grove, vrouwonvriendelijke holenmens en de liefhebbende en verzorgende man zijn juist de grote kracht van dit boek. Het zijn nu eenmaal facetten die ieder zich op twee benen voortbewegend schepsel in zich herbergt en daar op de een of andere manier vorm aan dient te geven. Waar romanpersonages vaak erg eendimensionaal blijven doordat een of enkele karaktertrekken bijna karikaturaal wordt uitvergroot zo is het hoofdpersonage uit Turks fruit juist zo enorm menselijk in al zijn tegenstrijdigheid.

Opgewreven appel
Turks fruit kent een niet chronologisch verloop. De ikpersoon verhaalt achteraf over een relatie met de liefde van zijn leven. We leren de kunstenaar Erik Vonk kennen als zijn vrouw Olga hem net heeft verlaten. Hij is volledig naar de knoppen door dit verlies en probeert uit frustratie, woede en wellicht een verwoede poging een nieuw exemplaar Olga te treffen, het gehele hoofdstedelijke aanbod aan vrouwen aan zijn pik te rijgen. Dat gebeurt niet echt geraffineerd waarbij de meisjes bijna worden gedegenereerd tot super-de-luxe opblaaspoppen.
Een degelijk stijlmiddel om de omgang met Olga te contrasteren, want het seksuele samenzijn met haar wordt weliswaar even expliciet verteld maar laat tussen de regels door tevens zien hoe verknocht Erik is aan haar en haar lichaam, dat hij vergelijkt met een opgewreven appel. Alleen het expliciete, bijna volkse taalgebruik in deze seksscenes zou als banaal kunnen worden opgevat. Maar daarover heeft Wolkers al eens opgemerkt dat de gewone woorden, de goede woorden zijn. En als je zoiets uit de mond van Jan Wolkers hoort dan kun je bijna niet anders dan het beamen.

Horror en harmonie
In flashbacks verhaalt Erik in het volgende deel van het verhaal over de zeer gelukzalige periode waarin hij en Olga trouwen en waar alleen de schoonmoeder dit geluk voor de voeten loopt. Zij koppelt Olga aan een zakenrelatie waarna het huwelijk spaak loopt. Erik maakt de lezer deelgenoot van zijn dagdromen waarin hij betrokkenen op gruwelijke wijze foltert. Ook hier maakt Wolkers gebruik van onverbloemde taal hoewel de grote antiheld Erik inmiddels kan rekenen op de sympathie van de lezer.

In het laatste deel van het boek leert hij de wanen, angsten en depressies van Olga kennen en doorgronden. Repeterend, als bij het uit het hoofd leren van de tafel van 9, laat Wolkers de grote thema's op de lezer inhameren. Zoals in zoveel van zijn werk maakt Wolkers hier gebruik van fraaie symboliek. De meest voor de hand liggende uitleg omtrent Olga's bijna hysterische angst om zwanger te worden bijvoorbeeld is die over haar moeder, die na de afzetting van een van haar borsten door een kankergezwel haar dochter heeft voorgehouden dat zij hem er als kind heeft afgezogen. Maar die hysterie wordt gaandeweg zeer geraffineerd verduidelijkt met andere traumatische belevenissen rond dit thema. Olga wil zo graag leven, maar is in feite doodsbenauwd voor datzelfde leven. Wolkers verbeeldt dat prachtig met een beeld dat Erik van Olga heeft gemaakt en waarover hij later peinst: "dat ik met dat beeld haar angst gestalte had gegeven. Haar angst voor het moederschap. Dat het geen vrouw was die een kind optilde maar van zich afstootte naar de aarde". Sterk hierin is ook dat Erik Olga in feite wereldwijs heeft gemaakt maar daarmee onbewust haar en hun doodsvonnis heeft getekend.

Zacht, zoet snoepgoed
Als bij Olga uiteindelijk een hersentumor wordt geconstateerd, vindt Erik hierin veel verklaringen voor haar gedrag. Dit lijkt heel plausibel voor een man die zomaar aan de kant is gezet. Om die reden vind ik in het laatste deel van Turks fruit voornamelijk instemming met het gekozen perspectief. Voor het overige deel van het verhaal is dat discutabel. In een grote liefdesroman zet je je als lezer toch onmiddellijk schrap voor vals sentiment, juist als het in de 1e persoon geschreven is. Niet dat ik het valse sentiment ergens ben tegengekomen, integendeel. En toch is het boek natuurlijk niets anders dan opgesmukte nostalgie, wat pleit voor de schrijver.


En die opsmuk is natuurlijk Wolkers' sterkste troef, waarin hij zich van zijn middelmatige collega's weet te onderscheiden. In beelden en vergelijkingen leren we in Wolkers een groots stylist kennen. Sinds De achtertuin van Jan Wolkers weten we dat een dergelijk idioom heel natuurlijk is voor de beste man. De woorden die Olga vormgaven deden de castingdirector van de film zoeken naar een type Monique van de Ven. Monique van de Ven deed mij zoeken naar Turks fruit, dat zachte, zoete snoepgoed.


Recensie 2
Het boek was nóg beter
Door Pieter Steinz

Zelden heeft een roman zo mooi de tijdgeest weerspiegeld als Turks fruit van Jan Wolkers. Het verscheen in 1969, het jaar dat door de Franse zanger Serge Gainsbourg werd uitgeroepen tot 'année érotique'.

De roman over de gedoemde liefde van een kunstenaarsbeest en een burgermansdochter verscheen in 1969, toen het verzet van progressief Nederland tegen het 'klootjesvolk' op zijn hoogtepunt was. Het was het jaar van de heetste zomer sinds tijden en van de pauselijke banvloek tegen de minirok; het jaar dat de vrijgevochten G.K. van het Reve (auteur van de dichtregel 'Multi phylti corti rocci') de staatsprijs voor literatuur in ontvangst nam en de minister van Cultuur verraste met twee dikke zoenen.

En het was het jaar - 'soixante-neuf' immers - dat werd uitgeroepen tot 'année érotique' door de Franse zanger Serge Gainsbourg, die aan de zijde van een hijgende Jane Birkin maandenlang in de toptien bivakkeerde met de broeierige schandaalhit 'Je t'aime... moi non plus’.

Aan het eind van dit année érotique publiceerde Wolkers Turks fruit, een roman met de explicietste seks sinds Ik Jan Cremer (1964) en alleen al daarom een favoriet van vele schoolgeneraties uit het pre-internettijdperk.

Sommige seksuele capriolen van de schilder-beeldhouwer Erik, in wie lezers graag het alter ego van de schrijver zagen, zijn legendarisch geworden: het nummertje in de auto waarbij zijn voorhuid in de rits van zijn spijkerbroek terechtkomt; de anale seks waarvoor hij eerst even zijn lul in de slaolie hangt; de kletsnatte neukpartij na een wolkbreuk; de coïtus die vergeefs geïnterrumpeerd wordt door zijn boze schoonmoeder.

Toch zou Turks fruit nooit een klassieker zijn geworden als Wolkers niet ook een aangrijpend, universeel verhaal had verteld: dat van Eriks passie voor Olga, de roodharige 'Miss Wespentaille' die zich eerst door haar ínburgerlijke moeder laat opstoken om hem te verlaten en die twee huwelijken later sterft aan een hersentumor.

Zelfs na Olga's overspel en hun echtscheiding - en na alle 'erotische uitspattingen' die Erik zich veroorlooft om de perfecte seks met Olga te vergeten - blijft hij van haar houden: 'wat je gedaan hebt, wat je doet of zult doen, waar je ook heen gaat.' Als ze kaal, mager, blind en verlaten in het ziekenhuis ligt, is het Erik die haar opzoekt en turks fruit voor haar koopt ('het enige wat ze nog durfde te snoepen'). Uiteindelijk gaat ze haar kist in met een rode pruik die Erik voor haar heeft betaald.

Turks fruit was een controversieel boek - door de overvloedige seks én door de vele 'schuttingwoorden' die Wolkers over de pagina's strooide. Het moet ook een ontzettend cool boek zijn geweest. Niet alleen is het een ode aan het individu (de bohémien tegen de rest van de wereld) en verheerlijkt het de 'beter-langharig-dan-kortzichtig'-sentimenten van de jaren zestig, ook is het doordrenkt van de populaire cultuur.

Zowel jazz als film spelen een belangrijke rol in de roman, en het motto aan het begin is een dialoog uit het Kuifje-album Vlucht 714, waarin twee naarlingen tegen elkaar opbieden in verdorvenheid. Op de pagina voorafgaand aan de inhoudsopgave staat een (voor mij) raadselachtige mededeling, 'Jan Wolkers / erelid Pop-Music', die niettemin heel toepasselijk klinkt.

Na meer dan 35 jaar is het stof rondom Turks fruit neergedaald: harde, kinky seks is tegenwoordig haast een standaardelement van de moderne roman en ook de vermenging van hoge en lage cultuur is schering en inslag - en niet alleen bij Wolkers-epigonen als Ronald Giphart en Kees van Beijnum.

Wat overblijft is een roman waarin Wolkers op een perfecte manier grote thema's als liefde, dood en vergankelijkheid heeft weten te verbinden; een roman ook die is geschreven in een stijl die niets aan kracht heeft verloren. Vanaf het begin in medias res gulpen de mooie, snelle zinnen over de lezer heen, in een tempo dat versterkt wordt door het ontbreken van alineascheidingen.

'Wolkers writes with a tremendous appetite for life and a painterly approach to the sensuous', schreef de New York Times Book Review over de Engelse vertaling. Terecht, maar laten we daar snel aan toevoegen dat Turks fruit in de eerste plaats een heel grappig boek is.



Gepost door op

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Abonneren op: Reacties posten (Atom)